Nazwa polska: starzec cienisty
Nazwa łacińska: Senecio umbrosus Waldst. & Kit.
Rodzina: Asteracae, Compositae – astrowate, złożone
Status i ochrona prawna:
Kategoria zagrożenia na Lubelszczyźnie: EN
Kategoria zagrożenia w Polsce: EN
 |
Morfologia i biologia Starzec cienisty jest byliną kłączową dorastającą do 120, a nawet do 190 cm wysokości. Łodyga wzniesiona, sztywna, niekiedy czerwono nabiegła, biało omszona, ulistniona, górą rozgałęziająca się w podbaldachowaty kwiatostan. Liście w dole łodygi jajowate, zbiegające w szeroko oskrzydlony ogonek, duże, osiągające 50 cm długości i 15 cm szerokości, na brzegach lekko ząbkowane, górą nagie spodem, zwłaszcza na wyraźnym nerwie głównym biało owłosione. Liście łodygowe zmniejszające się ku górze, siedzące, o nasadzie sercowatej, obejmujące łodygę, stopniowo przechodzące w liście podkwiatostanowe. Kwiaty skupione w koszyczki, te z kolei zebrane w podbaldachy. Koszyczki ok 2,5 cm średnicy, walcowate. Kwiaty w koszyczku żółte, w większości rurkowate, kwiatów języczkowych 8, rzadziej 7 lub 9-12, z wyraźnie zaznaczonymi 4 ząbkami na szczycie. Rozkwitają w lipcu i w sierpniu. Owocki opatrzne białym puchem kielichowym, dłuższym od kwiatów rurkowatych. Starzec cienisty ma długi cykl życiowy, zakwita dopiero między 8-10 rokiem życia, kwitnie co kilka lat, a dożywa ponad 30 lat (Czarnecka, Kucharczyk 2014). |
|
Siedlisko Starzec cienisty występuje na siedliskach słonecznych i zasobnych w węglach wapnia. Są to zarówno murawy kserotermiczne ze związku Cirsio-Brachypodion pinnati, ciepłolubne okrajki i zarośla z klas Trifolio-Geranietea sanguinei i Rhamno-Prunetea, jak i siedliska wilgotne tj. łąki trzęślicowe ze związku Molinion czy młaki niskoturzycowe ze związku Caricion davallianae.
Rozmieszczenie geograficzne Starzec cienisty jest gatunkiem środkowoeuropejskim (Zając, Zając 2009). Występuje od Austrii i Czech na zachodzie, przez Węgry, Bałkany po Morze Czarne (Calvo, Aedo 2015).
Występowanie w Polsce i na Lubelszczyźnie W Polsce starzec cienisty występował w Tatrach, na Polesiu Wołyńskim, Roztoczu i Kotlinie Pobuża. W Tatrach na stanowisku naturalnym wyginą. Na Lubelszczyźnie występuje obecnie na 7 stanowiskach: Biała Góra k. Tomaszowa Lubelskiego, Stawska Góra, Roskosz, Brzeźno k. Chełma, Krzewica k. Ulhówka, Antoniówka k. Komarowa-Osady oraz w dolinie Szyszły między Jurowem i Dyniskami (Cwener i in. 2019). Podawany był także z Łabuń (okaz zielnikowy LBL, Zając & Zając 2001) lecz w późniejszym czasie nie został on ponownie odnaleziony. Ponadto jedno stanowisko k. Tarnawatki zostało zniszczone wiosną 2017 r. (P. Chmielewski – inf. ustna).
Liczebność populacji Wielkość populacji starca cienistego na Białej Górze szacowano na kilkanaście tysięcy osobników, w rezerwatach Brzeźno i Rokosz na ok. 10 tysięcy (Czarnecka, Kucharczyk 2014). W ostatnich latach liczebność populacji tego gatunku zmalała. Nadal najliczniejszą jest populacja na Białej Górze, jej wielkość ocenia się na znacznie ponad 500 osobników, nieco mniejsza jest populacja w rezerwacie Brzeźno. Populacja w dolinie Szyszły między Jurowem i Dyniskami liczy kilkaset osobników. W rezerwatach Roskosz i Stawska Góra oraz w Krzewicy k. Ulchówka rośnie po kilkadziesiąt osobników starca cienistego. Najmniejsza, licząca kilkanaście osobników jest populacja w Antoniówce k. Komarowa.
Zagrożenia i wskazania ochronne Główną przyczyną ustępowania starca cienistego są zmiany siedliskowe na stanowiskach tego gatunku. Brak użytkowania siedlisk półnaturalnych powoduje nadmierne gromadzenie się martwej materii organicznej (wojłoku) i zmniejszenie ilości miejsc (luk), w których mogłyby kiełkować nasiona i rozwijać się siewki. W murawach kserotermicznych starzec przegrywa konkurencję przede wszystkim z kłosownicą pierzastą, na siedliskach wilgotnych z trzciną pospolitą. Nadmierny rozwój roślin ekspansywnych powoduje zacienienie światłolubnego starca cienistego (osłabienie jego kondycji) oraz ograniczenie miejsc odpowiednich do kiełkowania i wzrostu osobników tego gatunku. |
 |
Źródła informacji
Informacja ustna od:
Piotr Chmielewski, Wiaczesław Michalczuk
Dane publikowane:
Calvo J., Aedo C. 2015. A Taxonomic Revision of the Eurasian/Northwestern African Senecio doria Group (Compositae), Systematic Botany 40(3): 900–913
Cwener A., Michalczuk W., Chmielewski P., Chernetskyy M. 2019. Senecio z grupy Doria na Lubelszczyźnie. Streszczenia referatów i plakatów 58. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego „Botanika bez granic”, 1-7 lipca 2019, Kraków: 85.
Czarnecka B., Kucharczyk M. 2014. Senecio macrophyllus M. Bieb. starzec wielkolistny. w: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K., Mirek Z. (red.) Polska Czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe, IOP PAN Kraków, s. 527-529.
