Nazwa polska: żmijowiec czerwony
Nazwa łacińska: Echium russicum J. F. GMEL. /Pontechium maculatum BÖHLE & HILGER/ Echium rubrum JACQ.
Rodzina: Boraginaceae- Ogórecznikowate
Status i ochrona prawna:
Kategoria zagrożenia na Lubelszczyźnie: CR
Kategoria zagrożenia w Polsce: PCZL – CR, PCZKR – CR
Dyrektywa siedliskowa: II załącznik
Ochrona prawna: ochrona ścisła, wymaga ochrony czynnej
 |
Morfologia i biologia Żmijowiec czerwony jest rośliną wieloletnią lub dwuletnią, osiągającą wysokość 1 m, w całości gęsto owłosioną. Łodyga jest sztywna, nierozgałęziona i ciemno punktowana. Liście różyczkowe są podługowato-lancetowate, zwężające się w ogonek. Liście łodygowe, o podobnym kształcie, są znacznie mniejsze. Walcowaty kwiatostan, nie przekraczający 1/2 długości łodygi, składa się z licznych, gęsto ułożonych kilkukwiatowych skrętków. Umieszczone na krótkich szypułkach grzbieciste kwiaty mają barwę krwistoczerwoną. Żmijowiec czerwony kwitnie od maja do sierpnia (Pawłowski 1963). Zapylają go głównie trzmiele, rzadziej muchówki i motyle z rodziny sówkowatych Noctuidae (Szafer 1969). Owocem są jajowato-trójkątne rozłupki (Piękoś-Mirkowa, Mirek 2006).
|
|
Siedlisko Na Lubelszczyźnie rośnie w silnie nasłonecznionych murawach kserotermicznych ze związku Cirsio-Brachypodion pinnati (klasa Festuco-Brometea) na glebach brunatnych na podłożu wapiennym i na czarnoziemach.
Rozmieszczenie geograficzne Gatunek pontyjsko-pannoński (Zając, Zając 2009) swoim zasięgiem obejmujący południowo-wschodnią Europę od Moraw i Austrii po południową i środkową Rosję. Ponadto występuje w Turcji (góry Taurus), na Kaukazie i w północnej Armenii (Hegi 1975). Polskie stanowiska żmijowca czerwonego znajdują się na północno-zachodniej granicy zasięgu tego gatunku (Chmielewski i in. 2014).
Występowanie w Polsce i na Lubelszczyźnie W Polsce podawany z kilkunastu stanowisk zlokalizowanych na Wyżynie Lubelskiej, Wyżynie Wołyńskiej i Małopolskim Przełomie Wisły. Po 2000 roku odnaleziony na zaledwie 2 stanowiskach w Posadowie i Dobużku (Grzęda Sokalska). Po roku 2013 obserwowany już tylko na jednym naturalnym stanowisku w Dobużku.
Liczebność populacji Skrajnie nieliczny w miejscach występowania (pojedyncze osobniki). W Posadowie w 2008 roku obserwowano 8 pędów kwiatostanowych, które tego samego roku zostały zerwane. Tego samego roku obserwowano w Dobużku kępę złożoną z 7 pędów oraz dwa pędy pojedyncze. Po 2013 roku obserwuje się w Dobużku pojedyncze pędy żmijowca.
Zagrożenia i wskazania ochronne Gatunek krytycznie zagrożony w Polsce. Zagrożony jest przez negatywne zmiany zachodzące w nieużytkowanych murawach kserotermicznych. Próby ocalenia populacji tego gatunku podejmował Ogród Botaniczny UMCS jeszcze w latach 90. XX wieku (dosadzanie osobników pochodzących z uprawy). W latach 2010-2013 Klub Przyrodników w ramach projektu “Ochrona muraw kserotermicznych w Polsce – teoria i praktyka” podjął we współpracy z OB UMCS kolejną próbę zasilenia naturalnej populacji żmijowca osobnikami pochodzącymi z hodowli ex situ. W czasie trwania projektu, wolontariusze Zamojskiego Tow. Przyr. prowadzili na naturalnych stanowiskach prace z zakresu ochrony czynnej (wygrabianie wojłoku). Po zakończeniu projektu, ochronę czynną na stanowiskach żmijowca prowadzi RDOŚ w Lublinie we współpracy z OB UMCS (wzmacnianie populacji osobnikami z hodowli w latach 2015, 2017, 2018 i 2019). Mając jednak na względzie bardzo niewielką liczebność gatunku w poszczególnych populacjach, ryzyko zaniku żmijowca na stanowiskach należy uznać za bardzo wysokie.
|
 |
Źródła informacji
Informacje ustne od: Anna Cwener
Dane publikowane
Chmielewski P., Czarnecka B., Kucharczyk M. 2014. Żmijowiec czerwony Echium russicum J. F. Gmel. (W:) Kaźmierczakowa R., Zarzycki K., Mirek Z. (red.) Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Kraków, s. 417-418.
Hegi G. 1906-1987. Illustierte Flora von Mitteleuropa. 3 Aufl. (1966- ff.). P. Parey. Berlin–Hamburg.
Pawłowski B. (red.). 1963. Flora polska. PWN, Kraków, t. 10: 157- 158.
Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z. 2006. Flora Polski. Rośliny Chronione. Multico Oficyna Wydawnicza. Warszawa.
Szafer W. 1969. Kwiaty i zwierzęta. PWN, Warszawa: 104, 208.
Zając M., Zając A. 2009. Elementy geograficzne rodzimej flory Polski. Nakł. Prac. Chorologii Komputerowej Inst. Botaniki UJ, Kraków.
