Nazwa polska: miłek wiosenny
Nazwa łacińska: Adonis vernalis L.
Rodzina: Jaskrowate Ranunculaceae
Status i ochrona prawna:
Kategoria zagrożenia na Lubelszczyźnie: VU
Kategoria zagrożenia w Polsce: VU
Kategoria zagrożenia w Europie: LC
Ochrona prawna: ochrona ścisła
 |
Morfologia i biologia Bylina o silnym, rozgałęzionym korzeniu i krótkim, dość grubym kłączu, z którego wyrastają pędy kwiatonośne i płonne. Łodyga dorastająca do 40 cm wysokości, płytko bruzdowana, wewnątrz pusta, niekiedy nieco owłosiona. Liście u nasady łodygi błoniasto-łuskowate, jasnobrązowe, pozostałe liście łodygowe jasnozielone, 2-4-krotnie podzielone na równowąskie lub nitkowate łatki. Okazałe, pojedyncze kwiaty rosnące na szczytach osiągają do 4-7 cm średnicy. Działki kielicha (w liczbie 5), szerokojajowate, miękko owłosione, 2 razy krótsze niż jasnozłocistożółte płatki korony, występujące w liczbie 10-20. Pręciki liczne, żółte, krótsze od płatków. Słupki liczne, ustawione na kulistawym dnie kwiatowym. Owocki typu niełupki, 4-5 mm długie, okrągławe lub odwrotnie jajowate, z haczykowatym dzióbkiem, owłosione, zebrane w główkowaty owoc zbiorowy. Miłek wiosenny kwitnie w kwietniu i w maju, bardzo rzadko zakwita powtórnie jesienią. |
Siedlisko
Miłek wiosenny rośnie na stanowiskach ciepłych, słonecznych, suchych i średnio wilgotnych, na glebach zasobnych w węglan wapnia, głównie rędzinach – wytworzonych z wapieni, margli kredowych (także z gipsu), czarnoziemach właściwych (wytworzone z lessów), rzadziej mady powstałe na aluwiach węglanowych. Spotkać go można na stromych zboczach, niekiedy na skrajach lasów i w widnych zaroślach. Występuje w murawach kserotermicznych, w zbiorowiskach z dominacją trawy kłosownicy pierzastej. Jest gatunkiem charakterystycznym rzędu Festucetalia valesiacae z klasy Festuco-Brometea), składnikiem kwietnych muraw stepowych Thalictro-Salvietum, Inuletum ensifoliae, a na północy kraju Adonido-Brachypodietum pinnati.
Rozmieszczenie geograficzne Gatunek reprezentujący pontyjsko-pannońsko-(południowo-zachodnio) eurosyberyjski element geograficzny (Zając, Zając 2009). Występuje w Europie Zachodniej, przez Europę Środkową, południową części Europejskiej Rosji po Kazachstan. W Polsce osiąga północną granicę zasięgu.
Występowanie w Polsce i na Lubelszczyźnie
W Polsce miłek wiosenny występuje na rozproszonych stanowiskach w dolinie dolnej Wisły i dolnej Odry, na Wyżynie Małopolskiej, Lubelskiej i Wołyńskiej. Na Lubelszczyźnie podawany był z ponad stu stanowisk skupionych głownie w dolinie Wisły oraz na terenie między Wieprzem i Bugiem. W publikacji z 1961 roku prof. Fijałkowski opisuje 32 stanowiska, z których do dziś utrzymuje się 15, dodatkowo odnaleziono 6 nowych stanowisk. Obecnie na Lubelszczyźnie miłek wiosenny rośnie na 22 stanowiskach, na Wyżynie Lubelskiej w dolinie Wisły na Górze Trzech Krzyży w Kazimierzu, Podgórzu, Dobrem, Mięcmierzu oraz w Rudniku k. Lublina, Ciechankach k. Łęcznej, Kumowie Majorackim, Maziarni, Wólce Leszczańskiej, Nowym Folwarku, Turowcu, Gliniskach, Łabuniach, Kątach k. Zamościa, Chomęciskach Małych, Dziewczej Górze k. Niedzielisk na Polesiu Wołyńskim na Stawskiej Górze, w Wolwinowie i na torfowisku Roskosz, na Wyżynie Wołyńskiej w Posadowie, Czumowie i Dobużku.
Liczebność populacji
W latach 60-tych ubiegłego wieku najliczniejszą była populacja w Łabuniach, jej wielkość szacowano na 6 tys. osobników, populacja w Kątach liczyła 4 tys. osobników (Fijałkowski 1961). Ogólnie wielkość populacji na Lubelszczyźnie szacowano na 30 tys. osobników, w 2016 roku oceniono ja na niespełna 2,5 tysiąca (Cwener i in. 2018). Obecnie najliczniejsze są populacje w Rudniku w granicach administracyjnych miasta Lublina, w Podgórzu w rezerwacie Skarpa Dobrska oraz w rezerwacie Stawska Góra. Powyżej stu osobników liczą jeszcze populacje w Czumowie, na Dziewczej Górze, w Nowym Folwarku i w Mięćmierzu. Pozostałe populacje liczą od jednego (Posadów) do kilkudziesięciu osobników (Cwener i in. 2018) .
Zagrożenia i wskazania ochronne
Główną przyczyną zmniejszenia liczebności miłka wiosennego jest zanikanie jego siedlisk. Murawy kserotermiczne zarastają w wyniku naturalnej sukcesji następującej na skutek braku użytkowania w formie wypasu bądź wypalania. Gromadząca się biomasa uniemożliwia wzrost światłolubnych siewek miłka wiosennego oraz ogranicza parowanie wody z gleby, przez co stwarza możliwość rozwoju bardziej mezofilnych gatunków. Najliczniejsze stanowisko w Rudniku jest zagrożone z powodu ekspansji gatunków mezofilnych (kłosownicy pierzastej, stokłosy bezostnej) oraz inwazyjnych (nawłoć późna), a także z powodu „rozjeżdżania” zbocza, na którym rośnie miłek wiosenny przez kierujących pojazdami motocrossowymi. Osobniki miłka wiosennego bywają także wykopywane i przenoszone do przydomowych ogródków. W celu zachowania A. vernalis należy objąć stanowiska gatunku monitoringiem, a przede wszystkim konieczna jest poprawa warunków siedliskowych przez regularne prowadzenie zabiegów ochrony czynnej.
Źródła informacji
Informacja ustna od:
K. Wawer – informacje o stanowiskach w Kazimierzu, Mięćmierzu, Podgórzu i Dobrem
Dane publikowane:
Cwener A., Chmielewski P., Osek-Bodzak M. 2018. Ocena stanu populacji Adonis vernalis (Ranunculaceae) na Lubelszczyźnie. Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica 25(2):193-203.
Fijałkowski D. 1961. Miłek wiosenny (Adonis vernalis L.) w województwie lubelskim. – Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio C 16(3): 50–74.
Zając M., Zając A. 2009. Elementy geograficzne rodzimej flory Polski – The geographical elements of native flora of Poland. Nakładem Pracowni Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ.
