Nazwa polska: pierwiosnka bezłodygowa
Nazwa łacińska: Primula vulgaris HUDS.
Rodzina: pierwiosnkowate Primulaceae
Status i ochrona prawna:
Kategoria zagrożenia na Lubelszczyźnie: CR
Kategoria zagrożenia w Polsce: REW Czk EW
Ochrona prawna: ochrona ścisła
 |
Morfologia i biologia Bylina dorastająca 10 cm wysokości. Liście odwrotnie jajowate lub podługowate, zwężające się w szeroko oskrzydlony ogonek, skupione w przyziemnej różyczce, na brzegach drobno i płytko ząbkowane, z wierzchu nagie, spodem na nerwach biało owłosione. Kwiaty na szypułkach wyrastających bezpośrednio z kłączy w środku różyczki liściowej. Szypułki dłuższe od kwiatów, owłosione. Korona bladożółta z 5 pomarańczowymi plamami w gardzieli. Łatki korony na szczycie wcięte. Nasiona zamknięte w torebce, krótszej od kielicha. Pierwiosnka bezłodygowa kwitnie w kwietniu, niekiedy także zimą. Kwiaty wykazują polimorfizm słupkowy (kwiaty różnią się budowa słupków, a właściwie długością szyjki słupka), co chroni je przed samozapyleniem. Nasiona są rozsiewane przez mrówki. |
Siedlisko
Pierwiosnka bezłodygowa rosła w widnych lasach, zaroślach i na łąkach.
Rozmieszczenie geograficzne
Występuje w stanie dzikim od Sakndynawii, zachodniej i południowo-zachodniej Europy, północnej Afryki, przez Europę południową po Krym i Azję Mniejszą. Na rozproszonych stanowiskach rośnie w Karpatach i na Wołyniu (Kucharczyk i in. 2014). Reprezentuje umiarkowano europejsko(atlantycki właściwy) śródziemnomorsko-irano-turański element geograficzny (Zając, Zając 2009).
Występowanie w Polsce i na Lubelszczyźnie
W Polsce podawana była z okolic Dukli i Leska oraz z Lubelszczyzny z Woli Sławinkowskiej k. Lublina i z Łańcuchowa k. Łęcznej. Obecnie na stanowiskach naturalnych nie występuje, w Woli Sławnkowskiej (Dębówce) wyginęła w 2001 r. (Kucharczyk i in. 2014). W Ciechankach k Łańcuchowa w 1993 roku posadzono 13 osobników z uprawy w Ogrodzie Botanicznym UMCS, a pochodzących z Dębówki koło Lublina (Kozak 1993).
Liczebność populacji
Na stanowisku Ciechankach w 2019 roku obserwowano 3 osobniki, jeden z 5 różyczkami liściowymi, drugi z 7, trzeci to siewka. W warunkach ogrodowych utrzymuje się populacja ok. 10 osobników, które kwitną i owocują (Dąbrowska, Cwener 2019)
Przyczyny wyginięcia
Przyczyną wyginięcia pierwiosnki bezłodygowej prawdopodobnie były zmiany w zbiorowiskach leśnych, w których rosła (nadmierne zacienienie) oraz niszczenie jej siedlisk. Populacje występujące w Polsce prawdopodobnie były nieliczne, co utrudniało zapylanie krzyżowe, obniżało plenność i przyczyniło się do ustępowania gatunku. Niektóre okazy mogły być także wykopywane i przesadzane do przydomowych ogródków.
Źródła informacji
Informacja ustna od:
Agnieszka Dąbrowska, Anna Cwener
Dane publikowane:
Fijałkowski D. 1958. Wykaz rzadszych roślin Lubelszczyzny cz. II., Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica 3(2): 5-18.
Kozak K. 1993. Restytucja rzadkich gatunków roślin w województwie lubelskim. Raport za 1993 r. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Ogród Botaniczny. Lublin (mscr).
Kucharczyk M., Czarnecka B., Teske E. 2014. Primula vulgaris L. pierwiosnka bezłodygowa.. w: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K., Mirek Z. (red.) Polska Czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe, IOP PAN Kraków, s. 379-380.
Zając M., Zając A. 2009. Elementy geograficzne rodzimej flory Polski – The geographical elements of native flora of Poland. Nakładem Pracowni Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ.
