Nazwa polska: szczodrzeniec zmienny
Nazwa łacińska: Chamaecytisus albus (HACQ.) ROTHM.
Rodzina: Bobowate – Fabaceae
Status i ochrona prawna:
Kategoria zagrożenia na Lubelszczyźnie: CR
Kategoria zagrożenia w Polsce: CR
Ochrona prawna: ochrona ścisła
 |
Morfologia i biologia Silnie rozgałęziony krzew (chamefit) dorastający do 70 cm wysokości. Gałązki wzniesione, owłosione: roczne – gęsto, krótko srebrzystoszaro, starsze – z rzadszymi, odstającymi i dłuższymi włoskami. Liście 3-listkowe, bez przylistków, krótkoogonkowe; listki do 38 mm długie, podłużnie-odwrotnie-jajowate, na dolnej powierzchni owłosione intensywniej niż na górnej. Kwiaty zebrane po 4-14 w główkowate, szczytowe kwiatostany, opatrzone 3 podkwiatkami. Kielich do 14 mm długi, gęsto owłosiony, dwuwargowy: dolna warga 3-ząbkowa, górna – z 2 trójkątnie lancetowatymi ząbkami. Korona biaława, białożółta lub różowawa; żagielek o odwrotnie jajowatej, jedwabisto owłosionej blaszce; skrzydełka krótsze od żagielka; łódeczka kosmato owłosiona. Owocem jest kosmaty, wielonasienny strąk, do 3 cm długi. Okres kwitnienia przypada od maja do początku lipca. |
Siedlisko
Szczodrzeniec zmienny rośnie na lessowych zboczach w murawach kserotermicznych. Obecnie w murawach tych dominuje kłosownica pierzasta Brachypodium pinnatum, niewielki udział mają rośliny dwuliścienne tj. miłek wiosenny Adonis vernalis, kocimiętka naga Nepeta pannonica, ożanka właściwa Teucrium chamaedrys. Szczodrzeniec zmienny podawany jest jako gatunek charakterystyczny rzędu Festucetalia valesiacae.
Rozmieszczenie geograficzne
Szczodrzeniec zmienny występuje w południowo-wschodniej i środkowej Europie od Alp przez Bałkany po Morze Czarne. Reprezentuje element geograficzny (południowo-wschodnio)europejsko-umiarkowany-pontyjsko-pannoński (Zając, Zając 2009)
Występowanie w Polsce i na Lubelszczyźnie
W Polsce szczodrzeniec zmienny występuje w Gródku na Bugiem, jest to stanowisko położone na skraju zasięgu tego gatunku. Drugie stanowisko odnalezione koło Jędrzejowa, ma prawdopodobnie pochodzenie antropogeniczne (Przemyski, Piwowarski 2009). W Gródku nad Bugiem szczodrzeniec rośnie w trzech lokalizacjach, na zboczach doliny Bugu, na obecnie wyglądających jak śródpolne miedze zboczach wczesnośredniowiecznego grodziska oraz przy starym cmentarzu, przy polnej drodze prowadzącej z Gródka do doliny Bugu.
Liczebność populacji
Liczebność populacji szczodrzeńca zmiennego szybko spada. W latach 50-tych XX w. na zboczach doliny Bugu kwitło ponad 500 osobników, w 2000 r – 400, w 2010 – 350 (Kucharczyk, Zgorzalek 2014b), w 2019 r odnaleziono niespełna 100 osobników. Natomiast na zboczach grodziska w 2019 r. populację oszacowano na 100 osobników (Dąbrowska, Cwener – inf. ustna). Przy cmentarzu zachowały się pojedyncze krzewy (Kucharczyk, Zgorzałek 2014b). Obecnie liczebność populacji w trzech lokalizacjach wynosi ok 200 osobników, plus ponad 100 wprowadzonych w ramach zabiegów wzmacniania populacji tego gatunku.
Zagrożenia i wskazania ochronne
Gatunek zagrożony przede wszystkim ze względu na małą powierzchnię zajmowaną przez populację. Zniszczenie zboczy i miedz, na których rośnie szczodrzeniec może spowodować wyginięcie gatunku. Kolejnym zagrożeniem jest brak użytkowania muraw kserotermicznych, wzrost gatunków ekspansywnych (głównie kłosownicy pierzastej) powoduje zacienienie szczodrzeńca, a nadmierne gromadzenie się martwej biomasy tzw. wojłoku uniemożliwia wzrost siewek. Dla osobników rosnących blisko pól zagrożeniem może być stosowanie herbicydów. W celu zachowania gatunku konieczne jest poprawa warunków siedliskowych, najlepiej przez przywrócenie użytkowania (wypasu). Ponad to latach 2015, 2017-2019 w ramach zabiegów wzmacniania populacji szczodrzeńca zmiennego na zboczach doliny Bugu w Czumie (ok. 400 m od naturalnego stanowiska) wysadzono w sumie ponad 100 osobników tego gatunku.
Źródła informacji
Informacja ustna od:
Agnieszka Dąbrowska, Anna Cwener
Dane publikowane:
Kucharczyk M., Zgorzałek S., 2014b. Chamaecytisus albus (HACQ.) ROTHM. szczodrzeniec zmienny. w: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K., Mirek Z. (red.) Polska Czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe, IOP PAN Kraków, s. 278-280.
Zając M., Zając A. 2009. Elementy geograficzne rodzimej flory Polski – The geographical elements of native flora of Poland. Nakładem Pracowni Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki UJ.
